مغفول ماندن طراحی صنعتی در ایران در مقایسه با دیگر کشورها | عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان این‌که توجه به نکات ریز طراحی صنعتی در دنیا پتنت (ثبت طرح) می‌شود، حال آن‌که این موارد در ایران بی‌اهمیت تلقی می‌شود، گفت: به‌عنوان مثال چند سال پیش طراح جوان ایرانی طرح جدیدی برای آدامس‌های معمولی ارائه کرد و در آن بسته‌بندی را از حالت کاغذی به صورت کارتی و بلیستر (مشابه بسته‌بندی قرص) تغییر داد و توانست جایزه طراحی در مسابقه بین‌المللی را از آن خود کند.

مغفول ماندن طراحی صنعتی در ایران در مقایسه با دیگر کشورها | به گزارش آتلیه اثرهنری به نقل از ایسنا دکتر نسرین مقدم در گفت‌وگو با ایسنا، با انتقاد از این قبیل بی‌توجهی‌ها در ثبت طرح و اختراع در سازمان‌های کشور، اظهار کرد: برای فهمیدن و رسیدن به طراحی صنعتی باید از تعریف واژه طراحی آغاز کنیم. حدود ۱۰ سال پیش درباره تعاریف مرتبط با این واژه پژوهش‌هایی انجام شد. واژه «طرح» در فرهنگ لغات وجود داشت، اما واژه «طراحی» نبود. در چند سال اخیر پیرو انجام کارهای پژوهشی، واژه طراحی هم وارد دانشنامه زبان فارسی شد و توضیحات نسبتاً خوبی برای آشنایی اولیه در این‌باره نوشته شد.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان این‌که سال‌ها پیش (حدود سال ۱۳۶۳) یکی از اساتید دانشگاه تهران پرسشنامه‌ای درخصوص مفهوم «طراحی صنعتی» برای متخصصین و مدیران کارخانجات ارسال کرد و پاسخ‌ها تحلیل و ارزیابی شدند، گفت: متأسفانه در آن پژوهش نتایج خوبی حاصل نشد و معلوم شد که واژه طراحی و طراحی صنعتی و کاربردهای آن برای متخصصین در کارخانجات به درستی شناخته‌شده نیست.

دکتر مقدم با بیان این‌که هم‌اکنون تلقی مدیران صنعتی و مهندسین از واژه طراحی صنعتی متفاوت است، گفت: در دانشگاه تهران برای نخستین بار نمایشگاه طراحی صنعتی در سال ۶۷ با هدف تبلیغ توانمندی‌های رشته طراحی صنعتی برگزار شد و از آن سال به بعد به دستور مدیر گروه وقت نمایشگاه‌های متعددی برگزار شد تا به‌تدریج به اهداف خود دست یابد. هم‌اکنون شماری از مدیران صنعتی و مهندسین تا حدودی با این واژه و کاربردهای آن آشنا هستند.

وی با بیان این‌که طراحی برگردان واژه دیزاین است، افزود: ریشه لغوی آن در لاتین کلمه دیزاینره به معنی توصیف و ترسیم کردن و در زبان انگلیسی (در ۲۰۰ سال پیش) یعنی نقشه چیزی که قرار است ساخته شود. به مرور زمان معنای طراحی (دیزاین) تغییر کرد.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: برای فهم بهتر این معنا ناگزیر باید به تاریخ ساخت اشیا و مصنوعات و همین‌طور تاریخ دیزاین نگاهی داشته باشیم.

انسان‌های اولیه طراحان اولیه محصولات و ابزار

عضو هیات علمی دانشگاه تهران ادامه داد: انسان‌های اولیه برای بقا و برطرف کردن نیازهای اساسی خود ناچار بودند از ساده‌ترین اشیا نظیر چوب و سنگ استفاده کنند و برای خودشان وسایلی تهیه کنند. مثلاً سنگ را تراشیدند تا کارکرد چاقو را داشته باشد تا بتوانند پوست حیوانات را برش دهند، سپس به مرور با ترکیب سنگ و چوب پتک و چکش درست کردند و این روش برای ساخت بسیاری از ابزارهای دستی استفاده می‌شد.

دکتر مقدم با بیان این‌که انسان‌های اولیه از راه آزمون و خطا تجربه کسب کرده و دانش‌اندوزی می‌کردند، ادامه داد: این یافتن، تغییر دادن، ترکیب و تجربه کردن و در مرحله بعد تجربه آگاهانه نوعی پژوهش است که به مرور زمان حالت‌های پیچیده‌تری یافته و به نوعی فناوری و تکنولوژی را تشکیل می‌دهد که اصل آن برپایه دانش است.

وی با بیان این‌که تکنولوژی از جنس دانش است، گفت: ماشین‌آلات و صنعت برای رسیدن به اهداف تکنولوژی یعنی رفع نیازهای بشر پدید آمده‌اند.

طراحی نوعی تفکر خاص با نمود بارز در تولید محصولات است

عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان این‌که انسان معمولاً بر اساس نیاز، دانش کسب می‌کند و در می‌یابد چطور با استفاده از تحقیق، نیازها را برطرف کند، در ادامه تصریح کرد: در تعریف واژه طراحی می‌توان گفت طراحی به نوعی هم کشیدن و ترسیم طرح است و هم فکر کردن درباره چیزی که طرح آن کشیده می‌شود.

دکتر مقدم تصریح کرد: وقتی برای نخستین بار «طراحی صنعتی» وارد آموزش عالی و سیستم دانشگاهی ایران می‌شود، بصورت زیرمجموعه یا گرایشی از رشته هنرهای تجسمی قرار می‌گیرد و به مرور طراحی هم معنی تنها ترسیم یا نقاشی تلقی می‌شود که این اشتباه است. خط کشیدن و بیان افکار انسان با استفاده از مدیوم طراحی (ترسیم) از راحت‌ترین روش‌های بیان ایده است.

وی ادامه داد: مدیوم طراحی به توصیف و بیان ایده جدید با استفاده از کلمات (که نوعی ارتباط کلامی است) کمک می‌کند. نوع دیگری از بیان ایده از طریق استفاده از نمونه، ماکت‌سازی و با استفاده از ارتباط دست و مواد امکان‌پذیر است. در طراحی با کامپیوتر نیز که ابزاری دقیق و پیشرفته است، با استفاده از انواع نرم‌افزارها طراح می‌تواند به صورت تمیزتر، سریع‌تر و مشخص‌تر ایده خود را ارائه کند.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان این‌که در ایران طراحی صنعتی هم‌زمان با رشته هنرهای تجسمی مطرح شده است، گفت: اما طراحی به معنای تنها ترسیم و نقشه کشیدن نیست که در رشته‌های هنری استفاده می‌شود. در نقوش فرش هندسه پنهانی وجود دارد که برای ترسیم آن ایده و فکر و بعد بیان با طراحی نیاز است و در گذشته به آن «سامان‌بندی» گفته می‌شد.

دکتر مقدم با بیان این‌که طراحی همراه خود تفکر دارد و یکی از جنبه‌های تفکر طراحی در این است که محصول از نظر رنگ، فرم و ماده در ارتباط با محیط، کاربران، امکانات، اقتصاد و سایر عوامل مرتبط چگونه باشد؟ در ادامه خاطرنشان کرد: طراحی یک روش و فرآیندی برای حل مسائل فناوری و برطرف کردن نیازهای خاص است که در جامعه غیرآکادمیک ایرانی کمتر شناخته شده است.

وی با بیان این‌که اگر معلم ریاضی عنوان می‌کند برای دانش‌آموزان سوال جدید «طراحی» کرده‌ام، منظور ترسیم و نقاشی کردن نیست و هدف یک روند فکری است، گفت: به طور خلاصه باید گفت طراحی در اصل دو مفهوم دارد؛ یکی ترسیم یا بیان بصری کردن و دیگری فرآیند گام به گام برای حل مسأله و برطرف کردن نیاز در شاخه‌های مختلف علم و فناوری است. از این لحاظ طراحی صنعتی مفهوم طراحی برای صنعت را بازنمایی می‌کند.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران افزود: به‌عبارت بهتر طراحی به نوعی بیان تفکری خاص است؛ همان طور که حضرت حافظ صدهاسال قبل فرمود: «فلک را سخت بشکافیم و طرحی نو دراندازیم» منظورش شکستن قالب‌های فکری و conception یا اندیشیدن به راه‌ها و طرح‌های جدید و نوآوری بوده است.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان این‌که برای فهم بهتر معنی طراحی نمونه دیگری لازم است گفته شود، افزود: مثلاً برای ساخت موسیقی متن یک فیلم خاص از موزیسینی خواسته می‌شود تا برای آن فیلم موسیقی طراحی کند. آن موسیقی‌دان با توجه به مسائل خاصی چون ژانر، فیلمنامه، کاراکترها و شخصیت افراد و خواسته‌های کارگردان موسیقی مناسب فیلم را می‌سازد، این هم نوعی طراحی است که ارتباطی با ترسیم و نقاشی ندارد؛ در این طراحی به نوعی یک تفکر خاص با استفاده از فنون صدا و نغمه و ریتم و … توصیف یا ارائه شده است.

دکتر مقدم با بیان این‌که از دهه چهل شمسی طراحی صنعتی بصورت یکی از گرایش‌های رشته هنرهای تجسمی بصورت آزمایشی وارد دوره‌های آکادمیک و دانشگاهی شد، افزود: در آن زمان مدرسین این گرایش اکثراً فارغ‌التحصیلان هنرهای تجسمی از دانشگاه‌های خارجی بودند. با مطالعه پایان‌نامه‌های دهه ۶۰ و مقایسه با پایان‌نامه‌های ۱۰ سال پیش از آن متوجه می‌شویم که قدیمی‌ها بسیار ضعیف نگارش شده بودند و مشخص می‌شود که «فرآیند طراحی صنعتی» به خوبی در آن زمان شناخته نشده بود. ضمناً باید توجه داشت که در آن زمان فرآیند طراحی صنعتی در غرب هم در حال رشد و تدوین بود و در کشورهای غربی متخصصینی بودند که در این‌باره سخنرانی و بحث می‌کردند.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان این‌که تفکر برای طراحی از ویژگی‌های ذاتی بشر است، خاطرنشان کرد: آگاهی به طراحی صنعتی به دوران پس از انقلاب صنعتی بر می‌گردد. پیش از آن صنعت بصورت دستی برای برطرف کردن نیازهای بشر مورد استفاده قرار می‌گرفت. در تعریف صنعت می‌توان گفت عده‌ای از افراد در مکان خاصی با استفاده از مواد، ابزار و ماشین‌آلات محصولی را تولید می‌کنند و بدین ترتیب صنعت می‌تواند هم دستی و هم ماشینی باشد.

دکتر مقدم افزود: در صنایع‌دستی سازنده با تعداد تولید محدود می‌کوشد افکار، آداب و رسوم و عقاید خود را با استفاده از فرم‌ها و نقوش خاص نشان دهد. بررسی تاریخ صنایع‌دستی نشان می‌دهد که معمولاً هرچه شیء از نظر فرهنگی و آئینی مهم‌تر باشد و یا هرچه کارفرما دستمزد بیشتری پرداخت می‌کرد، مواد مرغوب‌تر و زمان بیشتری برای آن صرف می‌شد تا ظاهری مقبول‌تر داشته باشد.

وی افزود: اما از انقلاب صنعتی به بعد ماشین‌آلات وارد دنیای تولید شدند و بر روی ساخت اشیا تأثیر گذاشتند. انقلاب صنعتی تحولی نبود که به یک باره رخ دهد. تاریخ طراحی صنعتی به پس از اختراع ماشین بخار توسط جیمز وات در قرن ۱۸ میلادی برمی‌گردد و بدین ترتیب در کارخانجات و صنایع نیروی زیاد برای تولید، نیازمند یک موتور آغازکننده حرکت شدند و نمونه‌های متعددی از کاربرد ماشین بخار در آن دوران می‌توان ذکر کرد که مهم‌ترین آن‌ها استفاده از آن در صنایع ریسندگی، بافندگی، شیشه‌گری و … تا حرکت لوکوموتیوها بود.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به استفاده تدریجی از موتور بخار گفت: پیش از آن در کارخانجات با ماشین‌های ساده و با استفاده از انرژی ماهیچه‌ای کارگران کار می‌شد، اما پس از کاربرد ماشین بخار بیشتر کارگاه‌ها از حالت تولید دستی به حالت تولید ماشینی در آمدند، مثلاً با استفاده از دستگاه پرس می‌توانستند با سرعت بیشتری محصولات خود را فرم‌دهی و تولید کنند؛ در صورتی که در حالت دستی با استفاده از چکش کاری باید یک ورق فلزی فرم‌دهی می‌شد.

دکتر مقدم با بیان این‌که این قبیل مثال‌ها در تاریخ صنعت فراوان هستند، ادامه داد: صنعت ماشینی باعث شد وسایلی در قرن ۱۹ با استفاده از ماشین‌آلات تولید شود که اکثر آن‌ها در مقایسه با صنایع‌دستی جذابیت ظاهری نداشتند و ضعف‌های بسیاری در آن‌ها دیده می‌شد و توسط هنرمندان و پیشه‌وران و مهندسین مورد انتقاد شدید قرار گرفتند. حدود ۸۰ سال زمان برد که صنعت ماشینی محصولاتی را با ظاهری نسبتاً زیبا یا قابل قبول تولید کند و این به دلیل استفاده از طراحان و قوانین دیزاین و تفکر طراحی بود.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان این‌که مورد بحث طراحان اواخر قرن ۱۹ این بود که یک شی تولید شده با ماشین چگونه باید باشد؟، افزود: افراد فعال در صنعت از قبیل مهندسین، پیشه‌وران، معماران، هنرمندان و صاحب‌نظران انجمن‌های تخصصی در شهرها و کشورهای مختلف غربی در این‌باره جلساتی برگزار کردند تا راهکارهایی بیابند که ظاهر یک محصول صنعتی مورد قبول واقع شود و جای خود را در کنار بازار صنایع‌دستی باز کند.

دکتر مقدم با بیان این‌که زمانی هدف از تولید صنعتی کمیت و ساخت به میزان فراوان و قیمت اندک بود، در ادامه خاطرنشان کرد: اگرچه کاهش قیمت به افزایش استقبال مشتریان منجر می‌شد، اما کسانی با وضعیت مالی مناسب، هم‌چنان صنایع‌دستی را ترجیح می‌دادند.

وی افزود: اما با گذشت زمان و با بروز بحران اقتصادی و مسائلی چون جنگ جهانی اول و دوم در قرن بیستم تولید گران‌قیمت مسأله‌ساز شد؛ چون موضوع اقتصاد اهمیت خود را نمایان کرد و بدین ترتیب محصول صنعتی ارزان‌تر از صنایع‌دستی بازار خود را پیدا کرد، اما هم‌چنان متخصصان، مهندسین و هنرمندان جلسات مختلفی برگزار و مقالات فراوانی را منتشر کردند و به‌دنبال تدوین استاندارد، ارگونومی و فرم مناسب محصولات صنعتی بودند.

مدرسه «باوهاوس» آلمان مهم‌ترین گروه پژوهشی درباره فرم محصولات صنعتی

عضو هیات علمی دانشگاه تهران یکی از مهم‌ترین گروه‌های پژوهش درباره فرم محصول صنعتی را مدرسه باوهاوس در آلمان با سال تأسیس ۱۹۱۹ دانست و گفت: ۱۴ سال بعد این مدرسه در دوره هیتلر و دوران فاشیستی آلمان به‌علت مخالفت با فعالیت‌های آن تعطیل شد. اما نتایج کار این مدرسه و فارغ‌التحصیلان آن در تاریخ طراحی اثرگذار بود چون روش جدیدی درباره آموزش چگونگی طراحی فرم ایجاد کردند. در این مدرسه درهر کارگاه یا کلاس درس یک استاد هنر و یک استادکار صنعتی در کنارهم آموزش می‌دادند.

دکتر مقدم افزود: هنرجویان اشیایی می‌ساختند که فرم آن‌ها خلاقانه بود. هدف این بود که بدون تقلید از فرم اشیای تاریخی به ظاهر و زیبایی محصول صنعتی فکر شود. نتایج کار آنان که حاصل هماهنگی فکر و چشم و دست بود، منجر به ساخت اشیایی شد که اکثراً با احجام ساده هندسی شکل گرفته بودند و در خصوص چگونگی ساختار و مونتاژ و اتصالات آن فکر و بحث می‌شد. البته در مدرسه باوهاوس شاخه‌های مختلف هنری وجود داشت که آن‌ها هم دارای نتایج خلاقانه‌ای بودند و دراینجا فرصت پرداختن به آن‌ها نیست.

وی با بیان این‌که به مرور در طول قرن بیستم برخی افراد کوشیدند که ارتباط محصول با انسان را بیشتر نشان دهند، گفت: نتیجه کار چند ساله متخصصین بصورت عواملی مهم در طراحی صنعتی مطرح شد که سهولت تولید، زیبایی، ایمنی، رعایت استانداردها در محصولات صنعتی از مهم‌ترین آن‌هاست. از ابتدای قرن بیستم بسیاری از طرح‌های مرتبط با محصولات نوین پس از ثبت اختراع در کشورهای غربی چون آمریکا ارزش سرمایه‌گذاری برای تولید محصول را داشتند. در آن زمان هنوز حرفه‌ای به اسم طراحی صنعتی مطرح نبود، بلکه سرمایه‌داران و رؤسای کارخانجات در آن دوران با مهندسین، پیشه‌وران و هنرمندان ارتباط می‌گرفتند و سفارش کار طراحی برای تولید می‌دادند.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: به‌عنوان مثال رادیو که اختراع شد، محصولی پر از سیم برق و قطعات فلزی و پیچ و مهره بود که ظاهری پیچیده داشت و استفاده از آن ایمنی مصرف‌کننده را کاهش می‌داد؛ از این‌رو از طراحان و مهندسین خوش سلیقه خواسته شد تا با جعبه‌ای زیبا این قطعات را بپوشانند. مثال دیگر این است که برای طراحی جعبه دوربین از یک گرافیست استفاده شد.

دکتر مقدم خاطرنشان کرد: از سوی دیگر شرکت‌ها و تولیدکنندگان دریافتند هر چه استفاده از یک محصول راحت‌تر باشد؛ خودش را بهتر تبلیغ می‌کند و مورد استفاده قرار می‌گیرد و فروش بیشتری خواهد داشت.

وی گفت: نکته مهم دیگر این است که در اوایل قرن بیستم در کارخانه اتومبیل‌سازی «فورد» آمریکا آنچه اتفاق افتاد افزایش سرعت تولید با ابداع خط مونتاژ در حال حرکت توسط «هنری فورد» بود که برای انجام کارهای تکراری و سهولت اتصال قطعات اختراع شد. به این دلیل پس از این ابداع در آن زمان از هر دو اتومبیل در جهان یکی فورد مدل تی بود؛ چون سرعت تولید آن بیشتر بود و حتی برای رنگ‌آمیزی آن از رنگ مشکی استفاده می‌کردند چون به سرعت خشک می‌شد. با نگاهی به فیلم‌های کمیک قدیمی این مدل فورد دیده می‌شود.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران افزود: از طرف دیگر با صنعتی شدن تولیدات، استادکاران و صنعتگرانی که قبلاً با دست کار می‌کردند، ارتباط مستقیم با مشتریان خود را از دست دادند؛ چون این افراد در کارخانجات استخدام شدند و وابسته به کارفرما شدند و بطور غیر مستقیم از نظرات مشتریان آگاه می‌شدند و در کنار این‌ها عملاً از یک تولیدکننده مستقل تبدیل به کارگر کارخانه شدند که در تصمیم‌گیری‌ها نمی‌توانست دخالت کند و به مرور مقام و ارج و ارزش شغلی خود را از دست دادند.

دکتر مقدم قطع ارتباط مستقیم با مشتری و کاربر را نتیجه صنعتی شدن دانست و گفت: بدین ترتیب نظرات مشتری برای ساخت محصول پرسیده نمی‌شد و عملاً کار در کارخانجات تکراری و خسته‌کننده شده بود که همین عوامل به بروز نارضایتی و انقلاب کارگری در اوایل قرن ۲۰ منجر شد.

وی با بیان این‌که تفاوت مهم طراحی صنعتی و صنایع‌دستی در شمار محدود محصولات صنایع‌دستی است، افزود: در رشته صنایع‌دستی تفکر و ایده صنعت‌گر یا هنرمند در محصولات صنایع‌دستی نمود می‌یابد و صنعتگر ارتباط مستقیمی با مشتری دارد؛ اما در طراحی صنعتی بر اساس تعریف ۴۰ سال پیش طراح برای تولید انبوه محصول طراحی و نقشه می‌کشد و پیش از تولید مطالعاتی در بازار انجام می‌شود و پس از نظرسنجی در خصوص موضوع پروژه و سایر آنالیزها فرایند تحلیل نتایج منجر به ایده‌پردازی و تفکر در خصوص بهترین روش ساخت همراه با رعایت استانداردها، ارگونومی و زیبایی می‌شود.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران افزود: معمولاً در طراحی محیط استفاده و گروه هدف مد نظر قرار می‌گیرد و ممکن است یک گروه و افراد خاص در طبقه خاص اجتماعی و فرهنگی مورد نظر باشد. به‌عنوان مثال حاصل پژوهش‌های طراحی می‌تواند لیوانی با قیمت ۵۰۰۰ تا ۱۵,۰۰۰ تومان را برای اقشار مختلف بسازد یا لیوانی برای معلولین و یا کودکان و یا لیوانی برای استفاده در محیط‌های سرد یا برای مراسم خاص طراحی و ساخته شود.

خلاقیت، ویژگی ذاتی طراحی است

عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان این‌که طراح صنعتی می‌تواند بگوید یک محصول با طراحی خاص برای کدام قشر مناسب و نیاز کدام قشر را پاسخگوست، افزود: برای طراحی و ساخت یک محصول صنعتی در ابتدا درباره نیاز مشتری تحقیقات لازم انجام می‌شود و این‌که کاربران و کارفرما چقدر بودجه و امکانات در اختیار دارند، به عنوان اطلاعات ضروری به طراح صنعتی داده می‌شود.

دکتر مقدم با بیان این‌که ویژگی ذاتی طراحی خلاقیت است، ادامه داد: روش‌های مدونی برای خلاقیت وجود دارد؛ اما الزام و اجباری برای استفاده از آن‌ها نیست، چون ایده و خلاقیت می‌تواند از درون طراح و به شکلی ناگهانی بروز کند و یا به مرور و پس از طی مراحل پژوهش‌ها و تحلیل‌های طراحی بصورت سیستماتیک و گام به گام به ایده‌های خلاقانه منجر شود.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: تا چهل یا پنجاه سال پیش طراحی برای صنعت با هدف تولید انبوه، مصرف انبوه، فروش بیشتر و نیاز کارفرما و صنعتگران انجام می‌شد؛ اما از دهه ۷۰ میلادی به بعد فراوانی تولید در جوامعی که از اشیا، محصولات و مثلاً با اتومبیل‌های رنگارنگ ریز و درشت پر مصرف اشباع شده بودند، بتدریج موضوع بحران محیط زیست را نمایان کرد.

دکتر مقدم با بیان این‌که در دهه ۷۰ میلادی ترمز رشد صنعت به علت مسائلی چون آلودگی محیط‌زیست کشیده شد، ادامه داد: بدین ترتیب تمرکز صنعت علاوه‌بر برطرف کردن نیاز بشر توجه به راه حل‌های کاهش آسیب به محیط‌زیست شد و از این‌رو قوانین محافظت از محیط‌زیست تدوین شد. در این دوران اصطلاح «جامعه آگاه» مطرح شد و این‌که باید نیاز انسان به نحوی برطرف شود که برای فرزندان بشر در آینده و سایر موجودات هم چیزی در کره زمین باقی بماند.

حرکت تکنولوژی به سمت سفارشی‌سازی برای جلب رضایت مشتری

عضو هیات علمی دانشگاه تهران تصریح کرد: در دنیای کنونی تکنولوژی به قدری پیشرفت کرده است که نیازی نیست طراحی حتماً برای تولید انبوه انجام شود و عملاً صنعت به سمت سفارشی‌سازی حرکت کرده است. یعنی یک محصول می‌تواند صرفاً برای یک نفر تولید شود و منظور اینست که به فرهنگ و سلیقه و نظر تک تک افراد اهمیت داده شود.

دکتر مقدم گفت: اگر در ۷۰ سال گذشته شمار محدودی از مدل‌های لیوان در یک بازار محلی برای فروش بود، هم‌اکنون با احترام به نظر مشتری و خواسته فرد محصول مورد نظر وی می‌تواند تولید شود.

وی با بیان این‌که با تغییر این شیوه از تولید انبوه به تولید فردی تعریف طراحی هم تغییر کرده است، گفت: هم‌اکنون طراحی صنعتی نه تنها برای تولید انبوه بلکه برای تأمین نیاز بشری و احترام به فرهنگ و خواسته فرد یا گروه می‌تواند برای تعداد تولید محدود و کمتر انجام شود.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران در ادامه افزود: هم‌اکنون گرایش‌های متعدد و جدیدی برای طراحی صنعتی ایجاد شده که می‌توان از میان آن‌ها به «طراحی خدمات» اشاره کرد.

دکتر مقدم خاطرنشان کرد: به‌عنوان مثال ساده‌ترین و قدیمی‌ترین «خدمت» موضوع پست است. خدمت یعنی این‌که کاری با دادن وجهی انجام شود مثلاً اداره پست برای ارسال نامه دستمزدی به شکل صدور تمبر دریافت می‌کند. امروزه با امکانات کامپیوتری خدمات در قالب اپلیکیشن‌هایی طراحی شده است و با ورود به دنیای اینترنت نیازهای بشری برطرف می‌شود که نمونه بارز آن نصب برنامه‌هایی بر روی گوشی‌های همراه جهت تهیه و استفاده از وسیله نقلیه است.

دکتر مقدم با بیان این‌که طراحی خدمات موضوعات وسیع‌تری دارد، افزود: طراحی خدمات شهری برای اتوبوسرانی و مترو نمونه‌ای از آن است.

«طراحی تعاملی» از مهم‌ترین گرایش‌های طراحی در دنیای امروز

وی با بیان این‌که هم‌اکنون طراحی صنعتی از حیطه طراحی محصولات فیزیکی تا حدودی خارج شده است، خاطرنشان کرد: یکی از مهم‌ترین گرایش‌های طراحی امروز «طراحی تعاملی» است. در طراحی برنامه‌ها و نرم‌افزارها مسلماً مهندسین کامپیوتر اصلی‌ترین کار را انجام می‌دهند، اما لایه‌هایی که برای تعامل انسان با رایانه مورد نیاز است باید با مشورت طراحانی که به علوم نشانه‌شناسی و معناشناسی آشنایی دارند، انجام شود.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران افزود: در کامپیوتر یا گوشی‌ها آیکون‌ها یا علائم مختلفی وجود دارد که این علائم و نشانه‌ها با استفاده از علوم شناختی و تفکر استعاری انسان طراحی شده‌اند و از همین‌رو سریع شناسایی می‌شوند و یادگیری آن‌ها سریع و راحت است و معمولاً نیازی به توضیح برای استفاده نیست و به عبارتی مراحل کار و دسترسی به خدمت مورد نظر را آسان و User Friendly می‌کنند.

انتقاد از جایگاه نامناسب طراحان صنعتی در ایران

عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان این‌که جایگاه طراحی صنعتی در ایران به مانند دنیا شناخته شده نیست، گفت: معمولاً در ایران پزشکان، وکلا و مهندسین از نظر مردم در جایگاه و رتبه بالای شغلی قرار دارند، اما جایگاه طراحان صنعتی هنوز مبهم است. چندین سال پیش یکی از دوستان خبر داد که در کانادا در خصوص طبقه‌بندی مشاغل نظرسنجی انجام شد و نتایج آن حاکی از این بود که دیزاینرها ارزش و مقام و شأن اجتماعی بالایی دارند، چون کارآیی خود را در جامعه و صنعت نشان داده‌اند. این موضوع حتی در این حد ارزشمند است که امضای طراح روی محصول صنعتی تولید انبوه شده چاپ می‌شود.

ثبت سریع ایده‌های نو از رموز موفقیت آمریکا در مسائل اقتصادی است

دکتر مقدم یادآور شد: یکی از عللی که امروز آمریکا قدرت بزرگ اقتصادی محسوب می‌شود، این است که از حدود دو قرن پیش ایده‌های نو ارزشمند بوده و به سرعت پتنت (ثبت) شده و برای این ایده‌ها ارزش معنوی و مادی قائل هستند. کارخانجات دنیا برای استفاده از مزایای این ایده‌های ثبت شده باید پول پرداخت کنند.

وی با بیان این‌که در کارخانه‌های بزرگ تیم و کارگروهی بزرگ با همکاری مهندسین و طراحان و مدیران با تعامل و در گروه‌های متمرکز هم‌فکری می‌کنند تا محصول ارزشمندی تولید شود، افزود: در ایران بحث طراحی صنعتی به کندی پیش رفت، چون ورود آن به آموزش عالی با تأخیر بیش از پنجاه سال نسبت به اروپا رخ داد و علم طراحی نخستین بار در دهه ۴۰ مطرح شد.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: پس از پیروزی انقلاب طراحی صنعتی در گروه ریاضی و در دانشکده فنی تعریف شد؛ اما پس از یک سال از زیر گروه رشته‌های فنی و مهندسی به گروه هنر تغییر کرد. ماهیت این رشته نظیر رشته معماری ترکیبی از ملاحظات مهندسی و هنری را بصورت ترکیب با هم تشکیل می‌دهد.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران تصریح کرد: از چند صد سال گذشته معماری ایرانی در کشور وجود داشته است و برای آن اصول و مبانی تدوین شده است، اما صنعت در ایران دیرتر پا گرفت و نخستین کارخانجات صنعتی در ایران ۷۰ تا ۸۰ سال پیش برای تولید محصولات شکل گرفتند.

دکتر مقدم افزود: اما با پیروزی انقلاب و بعد از آن انقلاب فرهنگی و تعطیلی ۳ ساله دانشگاه‌ها جریان فکری که می‌خواست طراحی صنعتی را در محیط دانشگاهی و صنعتی وارد کند، عملاً متوقف شد. با وجود این‌که در سال ۱۳۶۲ برنامه آموزشی جدید رشته تخصصی طراحی صنعتی خیلی قوی‌تر و بهتر از پیش و باتوجه به نیاز به برنامه خودکفایی تنظیم شده بود، اما به‌کارگیری دستاوردهای آن با کندی مواجه شد.

وی تصریح کرد: یکی از دلایل این است که از سال ۵۹ به بعد به‌علت جنگ و به تبع آن بحران‌های اقتصادی به مرور این تفکر شکل گرفت که در حالی که می‌توان به راحتی با اتکاء به درآمد نفت هزینه‌ها را جبران کرد، چرا با احداث کارخانجات ریسک کرد و اکثر کارخانجات با خرید طرح و قالب‌های آماده به مونتاژ مدل‌های محصولات خارجی روی آوردند و این شد که نیاز به استفاده از تفکر طراحی کمتر احساس شد.

ظاهر محصول مهم‌ترین مورد در تولیدات صنعتی است

وی با بیان این‌که مهم‌ترین چیز در تولید صنعت ظاهر محصول است، گفت: به‌عنوان مثال ربات جراح در سال ۹۴ توسط مهندسین طراحی شد، اما در سال ۹۷ دوباره با استفاده از رویکرد طراحی صنعتی با ظاهری متفاوت عرضه شد که هم‌اکنون با نمونه‌های خارجی رقابت می‌کند. به عبارت دیگر فناوری و ماشین‌آلات همه درایران وجود دارند، اما موضوع مهمی که در رقابت با بازارهای جهانی مطرح است همان ظاهر و مدل جدید بودن و طرح متفاوت و مشتری پسند محصول است.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: ساده‌ترین مثال‌ها در عرصه طراحی صنعتی در گرایش طراحی ساختارهای بسته‌بندی محصولات دیده می‌شود. طراحی بسته‌بندی دو جنبه دارد؛ یکی این‌که محصول را محافظت کند تا بتواند از کارخانه به فروشگاه و دست مشتری سالم برسد و پس از آن‌که مشتری آن‌را دید و پسندید دریابد چگونه به محتوای آن و به سهولت دسترسی یابد؟ نمونه خوب آن دربندی ظروف نگهداری روغن زیتون است که ظاهراً ساده به نظر می‌رسد، این‌که درب آن چگونه طراحی شود تا راحت باز و بسته شده و هنگام ریختن روغن به اطراف پخش نشود، همگی از موارد و نکات ریزی است که در ایران به آن اهمیت داده نمی‌شود؛ اما در دیگر کشورها پتنت (ثبت) می‌شود و برای تولید آن سرمایه‌گذاری می‌شود.

دکتر مقدم یادآور شد: برخی مدیران ما کاری را که تیم طراحی در کارخانجات می‌تواند انجام دهد را پیگیری نمی‌کنند، اما حاضرند برای سرعت بخشیدن به حصول نتایج از مدل‌های آماده خارجی استفاده کنند. این‌ها مسائلی است که باید برای برطرف کردن آن چاره‌اندیشی کرد و در دوران تحریم و عدم امکان دستیابی سریع به منافع حاصل از فروش نفت باید به فکر تقویت صنعت از طریق تقویت ارزش‌های حاصل از طراحی صنعتی و حضور در بازارهای جهانی بود.

بازدیدها: 6